μάτι

Νέα ελληνικά (el)
↓ πτώσεις       ενικός         πληθυντικός  
ονομαστική το μάτι τα μάτια
      γενική του ματιού των ματιών
    αιτιατική το μάτι τα μάτια
     κλητική μάτι μάτια
Οι καταλήξεις -ιού, -ια, -ιών προφέρονται με συνίζηση.
Δείτε και τον τύπο γενικής πληθυντικού ομματιών.
Κατηγορία όπως «τραγούδι» - Παράρτημα:Ουσιαστικά
Ανθρώπινο μάτι.

Ετυμολογία

μάτι < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική μάτι(ν) < ὀμμάτιν < αρχαία ελληνική ὀμμάτιον, υποκοριστικό του ὄμμα (μάτι) < *ὄπ-μα < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *op- / *okʷ-

Προφορά
ΔΦΑ : /ˈma.ti/
τυπογραφικός συλλαβισμός : μά‐τι
ομόηχα: Μάτι, Μάτη

Ουσιαστικό

μάτι ουδέτερο

  1. (ανατομία) ο οφθαλμός, το όργανο της όρασης
    ↪ πονάει το μάτι μου
  2. η ματιά, το βλέμμα
    ↪ με τα μάτια ενός παιδιού
  3. η προσοχή, η επίβλεψη
    ↪ έχει ένα μάτι σε όλα
  4. η αντιληπτική και κριτική ικανότητα
    ↪ έχει μάτι
  5. η βασκανία, το μάτιασμα
    ↪ δεν τον πιάνει μάτι
  6. η τρύπα στην κορυφή μιας βελόνας
    ↪ πέρνα την κλωστή μέσα απ' το μάτι
  7. η οπή πάνω σε αντικείμενο, μέσω της οποίας επιτρέπεται οπτική επαφή με την άλλη πλευρά
    ↪ το μάτι της πόρτας
  8. εξάρτημα ή οπτικό όργανο μηχανήματος που επιτρέπει την όραση μέσα από αυτό, το βιζέρ
    ↪ το μάτι της κάμερας
  9. το κέντρο μιας δίνης, ενός κυκλώνα
    ↪ Στο μάτι του τυφώνα δε φυσάει καθόλου ο άνεμος.
  10. η στρογγυλή εστία κουζίνας
    ↪ Βάλε τη χύτρα πάνω στο μεγάλο μάτι.
  11. ασχημάτιστη φύτρα, βλαστός φυτού
    ↪ Για να κλαδέψεις το φυτό, κόψε τα κλαδάκια πάνω από κάθε μάτι.
    ↪ οι πατάτες έχουν βγάλει μάτια

Συνώνυμα

Υποκοριστικά

Πολυλεκτικοί όροι

Εκφράσεις
  • ακολουθώ με τα μάτια κάποιον/κάτι
  • ανεβαίνω στα μάτια κάποιου
  • ανοίγω τα μάτια μου
  • άνοιξε τα μάτια σου: δες την πραγματικότητα, ξύπνα
  • βάζω τα χεράκια μου και βγάζω τα ματάκια μου
  • βγάζει μάτι
  • βγάζω τα μάτια μου
  • βγάζω τα μάτια μου μόνος μου: με τα λάθη μου προκαλώ την καταστροφή μου
  • βλέπω τον χάρο με τα μάτια μου
  • βρίσκομαι στο μάτι του κυκλώνα
  • για τα μάτια κάποιου
  • για τα μάτια του κόσμου: για να τηρηθούν τα προσχήματα
  • για τα μάτια σου μόνο: μόνο για χάρη σου
  • για τα ωραία σου μάτια
  • γδύνω με τα μάτια μου
  • γουρλώνω τα μάτια
  • γυαλίζει το μάτι μου: έχω την όψη τρελού
  • γύρισε το μάτι μου: θύμωσα, εκνευρίστηκα, βγήκα εκτός εαυτού
  • δεν αφήνω από τα μάτια μου κάποιον/κάτι
  • δεν έχω μάτια για άλλον/άλλη
  • δεν θέλω να ξαναδώ στα μάτια μου κάποιον
  • δεν κλείνω μάτι
  • δε μου γεμίζει το μάτι: δε μου φαίνεται ικανός, δε μου εμπνέει εμπιστοσύνη
  • δεν παίρνω τα μάτια μου από
  • δεν πιστεύω στα μάτια μου
  • δεν τον πιάνει το μάτι σου
  • έχει φοβηθεί το μάτι μου
  • έχουν δει πολλά τα μάτια μου: ξέρω πολλά πράγματα, έχω δει πολλά πράγματα.
  • έχω μάτι: έχω την ικανότητα να διακρίνω κάτι που δεν είναι προφανές
  • έχω στο μάτι: εποφθαλμιώ
  • έχω τα μάτια μου ανοιχτά, → δείτε την έκφραση: έχω τ' αυτιά μου ανοιχτά
  • θολώνει το μάτι μου
  • και τα μάτια σου!
  • καλώς τα μάτια μου τα δυο
  • κάνω μαύρα μάτια: περνάει καιρός από τότε που...
  • κάνω τα γλυκά μάτια: ερωτοτροπώ, φλερτάρω
  • κάνω τα στραβά μάτια: κάνω πως δε βλέπω ή πως δεν καταλαβαίνω
  • καρφί στο μάτι
  • καρφώνω τα μάτια
  • κλείνουν τα μάτια μου
  • κλείνω τα μάτια μου: αδιαφορώ ή πεθαίνω (αναλόγως)
  • κλείνω το μάτι σε κάποιον
  • κόβει το μάτι του : είναι παρατηρητικός
  • κοιτάω στα μάτια κάποιον
  • κοροϊδεύω μπροστά στα μάτια κάποιον, → δείτε την έκφραση: κοροϊδεύω μες στα μούτρα, κοροϊδεύω κατάμουτρα
  • μάτια κουμπότρυπες
  • μάτια που βγάζουν σπίθες/φλόγες/φωτιές ή μάτια που πετούν σπίθες/φλόγες/φωτιές
  • μαυρίζει το μάτι μου: κουράζομαι, αποκάμνω
  • με γελούν τα μάτια μου, → δείτε την έκφραση: με γελούν τα αυτιά μου
  • με γυμνό μάτι: χωρίς οπτικό βοήθημα
  • με κλειστά (τα) μάτια
  • με μισό μάτι: χωρίς συμπάθεια
  • με πιάνει το μάτι
  • με την τσίμπλα στο μάτι
  • με το μάτι: υπολογισμός χωρίς μέτρηση
  • μου χτυπάει στο μάτι, μου χτύπησε στο μάτι: τράβηξε την προσοχή μου
  • μπαίνω στο μάτι κάποιου: ενοχλώ κάποιον ή τον κάνω να ζηλέψει
  • να χαρείς τα μάτια σου
  • όποιος έχει μάτια, βλέπει
  • παίζει το μάτι μου ή πετάει το μάτι μου
  • παίρνω τα μάτια μου (ή παίρων των ομματιών μου : αποχωρώ απογοητευμένος
  • παίρνω μάτι ή κάνω μάτι
  • παίρνω με κακό μάτι
  • παίρνω με καλό μάτι
  • περνώ από το μάτι της βελόνας, → δείτε την έκφραση: περνώ από την τρύπα της βελόνας
  • πετάω τα μάτια έξω
  • πέφτω στα μάτια κάποιου
  • πήζει το μάτι
  • πιστεύω στο μάτι
  • πονάει δόντι, βγάζει μάτι
  • ρίχνω στάχτη στα μάτια: αποπροσανατολίζω
  • στέγνωσαν/στέρεψαν τα μάτια μου, → δείτε την έκφραση: στέγνωσαν/στέρεψαν τα δάκρυά μου
  • στο μάτι του κυκλώνα: στο επίκεντρο της καταστροφής, → δείτε την έκφραση: στη δίνη του κυκλώνα
  • τα μάτια βασίλεψαν
  • τα μάτια μου δεκατέσσερα: προσέχω πάρα πολύ
  • τα μάτια μου τέσσερα
  • της Παναγιάς τα μάτια: δείχνει αφθονία σε κάποιο πράγμα
  • τι έχουν να δουν τα μάτια μας ή τι άλλο θα δουν τα μάτια μας
  • το είδα με τα μάτια μου: ήμουν αυτόπτης μάρτυρας, ήμουν παρών όταν έγινε
  • το έχω/προσέχω σαν τα μάτια μου
  • το κακό μάτι: το βάσκανο και η ζήλια
  • το μάτι μου γαρίδα
  • το μάτι μου σταμάτησε σε κάτι/κάποιον, → δείτε την έκφραση: το βλέμμα μου σταμάτησε σε κάτι/κάποιον
  • το μάτι σου τ΄αλλήθωρο (που τρέχει στον κατήφορο)
  • το μάτι του κυκλώνα
  • τρίβω τα μάτια μου
  • τρίτο μάτι
  • τρώω με τα μάτια, → δείτε την έκφραση: τρώω με το βλέμμα
  • φάτε μάτια ψάρια (και κοιλιά περίδρομο): χόρτασε με το μάτι αυτό που δεν μπορείς να αποκτήσεις
  • χάνω από τα μάτια μου κάποιον/κάτι
  • χάσου από τα μάτια μου, → δείτε την έκφραση: χάσου από μπροστά μου
  • χτυπάει στο μάτι

Παροιμίες
  • άλλα τα μάτια του λαγού κι άλλα της κουκουβάγιας
  • καλύτερα να σου βγει το μάτι παρά το όνομα
  • κόρακας κοράκου μάτι δε(ν) βγάζει
  • μάτια που δε βλέπονται γρήγορα λησμονιούνται
  • το γινάτι βγάζει μάτι

Συγγενικά

μόνο σε εκφράσεις:

Σύνθετα
  • Νεοελληνικές λέξεις με πρόθημα ματο- από το ομματο- στο Βικιλεξικό
  • Νεοελληνικές λέξεις με επίθημα -μάτης στο Βικιλεξικό

και

Μεταφράσεις
    όργανο όρασης
    εστία ψησίματος
    έχω τα μάτια μου δεκατέσσερα
    κάνω τα στραβά μάτια
    φύτρο - φυτικός οφθαλμός

Πηγές

Μεσαιωνικά ελληνικά (gkm)

Ουσιαστικό

μάτι ουδέτερο

Κλιτικοί τύποι

Υποκοριστικά
  • ματίτσιν

Εκφράσεις
  • (Χρειάζεται επεξεργασία)

Πηγές
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.