πούς

πούς < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *pṓds < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή ρίζα *ped- (περπατώ, βαδίζω).[1] Συγγενή: λατινική pes, αγγλοσαξονική fot, αγγλική foot

πούς αρσενικό

1. (ανατομία) (ανθρώπινο σώμα) πόδι, το μέρος του σώματος

   ※  5ος πκε αιώνας ⌘ Ἱπποκράτης, Περὶ ἀγμῶν, (De fracturis), 9,@scaife.perseus

   Ποὺς δὲ ἀνθρώπου ἐκ πολλῶν καὶ μικρῶν ὀστέων ξύγκειται, ὥσπερ χεὶρ ἄκρη.

2. το κάτω μέρος του σώματος

   ※  2ος κε αιώνας ⌘ Παυσανίας, Ἑλλάδος Περιήγησις/Αρκαδικά, 8.39.6 @scaife.perseus

   ἐν δὲ τῷ γυμνασίῳ τὸ ἄγαλμα τοῦ Ἑρμοῦ ἀμπεχομένῳ μὲν ἔοικεν ἱμάτιον, καταλήγει δὲ οὐκ ἐς πόδας, ἀλλὰ ἐς τὸ τετράγωνον σχῆμα.

3. (γεωγραφία) οι πρόποδες βουνού

   ※  6ος/5ος πκε αιώνας ⌘Πίνδαρος, Νεμεονίκαις, ΤΙΜΑΣΑΡΧῼ ΑΙΓΙΝΗΤῌ ΠΑΙΔΙ ΠΑΛΑΙΣΤῌ, 4.55 @scaife.perseus

   Παλίου δὲ πὰρ ποδὶ λατρείαν Ἰαωλκὸν

4. η βάση
5. (ναυπηγικός όρος) το κατώτατο άκρο του ιστίου (συνήθως πόδες, στον πληθυντικό)
6. (ναυτικός όρος) το σχοινί με το οποίο χαλαρώνονται ή τεντώνονται τα ιστία, η σκότα
7. (μετρική) μετρικός πόδας, ο μετρικός πους: σταθερό άθροισμα συλλαβών
8. (μονάδα μέτρησης) μήκους (περίπου 0,30 μ.)
9. (στον πληθυντικό) → δείτε τη λέξη πόδες αγώνας δρόμου, ταχύτητα
10. (στον πληθυντικό) νύχια πουλιών, πλοκάμια χταποδιού
11. ως σημείο μέτρησης, αφετηρία ή τέρμα μετρήσεως

    ※  8ος πκε αιώνας  ⌘ Ὅμηρος, Ἰλιάς, 18 (Σ. Ὁπλοποιία.), στίχ. 353 (στίχοι 352-353)

    ἐν λεχέεσσι δὲ θέντες ἑανῷ λιτὶ κάλυψαν | ἐς πόδας ἐκ κεφαλῆς, καθύπερθε δὲ φάρεϊ λευκῷ.

    πατόκορφα τον σκέπασαν στην κλίνην που τον θέσαν | κι ένα σινδόνι και λευκό σάβανο επάνω απλώσαν.

    Έμμετρη μετάφραση (1922): Ιάκωβος Πολυλάς, @greek‑language.gr

    ※  5ος/4ος πκε αιώνας ⌘ Ἀριστοφάνης, Πλοῦτος, στίχ. 650 (649-650)

    ἄκουε τοίνυν, ὡς ἐγὼ τὰ πράγματα | ἐκ τῶν ποδῶν εἰς τὴν κεφαλήν σοι πάντ᾽ ἐρῶ.

    Άκου λοιπόν, κι εγώ θα σου ιστορήσω | τη φασαρία απ᾽ την κορφή ως τα νύχια.

    Μετάφραση (1956): Κώστας Βάρναλης, Αθήνα: Ι. Ν. Ζαχαρόπουλος @greek‑language.gr

• λακωνικός τύπος : πόρ
• δωρικός τύπος : πός
• δωρικός τύπος : πῶς
• επικός τύπος  και σε λυρικούς ποιητές: δοτ. πληθ. ποσσί, πόδεσσι
• ποδοῖν: γεν. και δοτ. δυϊκ.
• επικός τύπος : γεν. και δοτ. δυϊκ. ποδοῖιν

• ἐκ ποδῶν, ἐκποδών: μακριά
• ἐξ ἑνὸς ποδός: μόνος
• ἐπὶ πόδα: προχωρώντας προς τα πίσω
• ἐφ' ἑνὸς ποδός: μόνος
• ἀφ' ἡσύχου ποδός: ήσυχα, στις μύτες των ποδιών
• κατὰ πόδα: από κοντά, αλλά από πίσω, ακολουθώντας, όπισθεν
• παρ' ποδός: για δουλειές του ποδαριού
• παρὰ ποδός ή πὰρ ποδός: αυθόρμητα, μια στιγμή, αμέσως

  ※  6ος/5ος πκε αιώνας ⌘ Πίνδαρος^w, Πυθιονίκαις, 10. Ἱπποκλεῖ Θεσσαλῷ παιδὶ διαυλοδρόμῳ, 63 (10.62-10.64)

  τῶν δ᾽ ἕκαστος ὀρούει, | τυχών κεν ἁρπαλέαν σχέθοι φροντίδα τὰν πὰρ ποδός· | τὰ δ᾽ εἰς ἐνιαυτὸν ἀτέκμαρτον προνοῆσαι.

  • Όσα καθένας λαχταρά, | σαν θα του τύχει, γρήγορ᾽ ας αρπάξει | τον πόθο του μπροστ᾽ απ᾽ τα πόδια του.

    Μετάφραση (1958): Ι.Ν. Γρυπάρης, @greek‑language.gr

  • Όμως ό,τι ο καθένας λαχταράει, | αν το πετύχει, ας το χαρεί για σήμερα· | το τί του χρόνου θα γενεί, να το προβλέψει δεν μπορεί.

    Μετάφραση (1994): Γιάννης Οικονομίδης, @greek‑language.gr

• παρ' ποδί, ἐν ποσί και παρὰ πόδα: κοντά
• παρὰ πόδα: σε μια στιγμή, αμέσως μετά, πρόχειρα, βιαστικά
• παρ' ποδὶ νηός: δίπλα στο πηδάλιο του πλοίου
• σὺν πατρὸς ποδί: μαζί με τον πατέρα, με τη βοήθειά του
• ὡς ποδῶν ἔχω: με όλη τη δύναμη των ποδιών μου, δηλ. όσο πιο γρήγορα μπορώ

  ※ 5ος πκε αιώνας  ⌘ Ἡρόδοτος, Ἱστορίαι, 6 (Ἐρατώ), 116.1

  Ἀθηναῖοι δὲ ὡς ποδῶν εἶχον [τάχιστα] ἐβοήθεον ἐς τὸ ἄστυ, καὶ ἔφθησάν τε ἀπικόμενοι πρὶν ἢ τοὺς βαρβάρους ἥκειν,

  κι οι Αθηναίοι απ᾽ τη μεριά τους, τρέχοντας όσο πιο γρήγορα μπορούσαν, έσπευδαν να υπερασπιστούν την πόλη και πρόλαβαν κι έφτασαν πριν έρθουν οι βάρβαροι·

  Μετάφραση (1993): Ηλίας Σπυρόπουλος. Αθήνα:Γκοβόστης @greek‑language.gr

• ποδο- Αρχαίες ελληνικές λέξεις με πρόθημα ποδο- στο Βικιλεξικό
• Λέξεις ποδ- @perseus.tufts.edu Greek Dictionary Headword Search, Πανεπιστήμιο Tufts
• -πους Αρχαίες ελληνικές λέξεις με επίθημα -πους στο Βικιλεξικό
• Λέξεις -πους @perseus.tufts.edu Greek Dictionary Headword Search, Πανεπιστήμιο Tufts

και

• πούς - Επιτομή του Λεξικού Λίντελ-Σκοτ, Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος, 2007), Ψηφίδες στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2012
• πούς - ΛΟΓΕΙΟΝ (αγγλικά, από το 2011) Λεξικά για την αρχαία ελληνική και λατινική γλώσσα (στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, κ.λπ.) Πανεπιστήμιο του Σικάγου.