πόλις

πόλις < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *tpólHis < *tpelH- (οχύρωση)

Ήδη μυκηναϊκή 𐀡𐀵𐀪𐀍 (po-to-ri-jo, πτόλιος). Για το [pt] δείτε τη μορφή πτόλις.

πόλις, -εως θηλυκό και πτόλις

1. το φρούριο της πόλης, η ακρόπολή της, (με την υπόλοιπη πόλη, στην Αθήνα τουλάχιστον, να αποκαλείται σε παλιότερες εποχές άστυ)

   ※  5ος πκε αιώνας ⌘ Θουκυδίδης, Ἱστορίαι, 2, 15 Μετάφραση (1965-1968): Άγγελος Σ. Βλάχος, Αθήνα:Γαλαξίας @greek‑language.gr

   καλεῖται δὲ διὰ τὴν παλαιὰν ταύτῃ κατοίκησιν καὶ ἡ ἀκρόπολις μέχρι τοῦδε ἔτι ὑπ᾽ Ἀθηναίων πόλις.

2. πόλη, η πόλη κράτος, η πατρίδα, ο τόπος κάποιου

   ※  8ος πκε αιώνας  ⌘ Ὅμηρος, Ὀδύσσεια, 19 (τ. Ὀδυσσέως καὶ Πηνελόπης ὁμιλία. Νίπτρα.), στίχ. 105

   τίς πόθεν εἰς ἀνδρῶν; πόθι τοι πόλις ἠδὲ τοκῆες;

   ποιός είσαι, κι αποπούθε ; Ποιοί 'ν' οι γονιοί σου, ο τόπος σου; (απόδοση: Αργύρης Εφταλιώτης

3. χώρα, μεγάλη περιοχή

   ※  5ος αιώνας Λυσίας, 6. Κατ’ Ἀνδοκίδου ἀσεβείας [In Andocidem], 6

   ἔπειτα δὲ καὶ διώχληκε πόλεις πολλὰς ἐν τῇ ἀποδημίᾳ, Σικελίαν, Ἰταλίαν, Πελοπόννησον, Θετταλίαν, Ἑλλήσποντον, Ἰωνίαν, Κύπρον

4. η ελεύθερη πολιτεία, η δημοκρατία

   ※  5ος πκε αιώνας ⌘ Σοφοκλῆς, Ἀντιγόνη, στίχ. 738 (737-739)

   [-Αἵμων:] πόλις γὰρ οὐκ ἔσθ᾽ ἥτις ἀνδρός ἐσθ᾽ ἑνός.
   [-Κρέων:] οὐ τοῦ κρατοῦντος ἡ πόλις νομίζεται;
   [-Αἵμων:] καλῶς γ᾽ ἐρήμης ἂν σὺ γῆς ἄρχοις μόνος.

   Αίμων: Δε λέγεται πόλη αυτή που ανήκει σε έναν άνδρα Κρέων: Δε θεωρείται ότι η πόλη ανήκει σε εκείνον που κρατάει την εξουσία; Αίμων: Θα ήσουν θαυμάσιος μονάρχης σε μια έρημο

5. το σύνολο των πολιτών, ο δήμος
6. το δικαίωμα του πολίτη, η ιδιότητα του πολίτη

   ※  4ος πκε αιώνας ⌘ Δημοσθένης, Κατὰ Μειδίου περὶ τοῦ κονδύλου, 106

   νῦν δὲ τούτοις οἷς ἐποίει καὶ διεπράττετ᾽ ἐκεῖνά τε καὶ τὰ λοιπὰ πάντα, τὴν πόλιν, τὸ γένος, τὴν ἐπιτιμίαν, τὰς ἐλπίδας

   τώρα φαίνεται πως όσα έκανε στόχευαν στα πάντα, όσα είναι δικά μου, την ιδιότητά μου ως πολίτη, την οικογένειά μου, τα προνόμιά μου, τις ελπίδες μου

   Μετάφραση (1989): Γ. Ξανθάκη-Καραμάνου, Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών @greek‑language.gr

• επικός τύπος : πτόλις

Eκτός της κλίσης που παρατίθεται ως η συνηθέστερη απαντώνται και οι εξής τύποι κατά τόπους ή στην ποίηση

• γενική ενικού: πόλιος πόληος πόλεος πτόλιος πόλειως
• δοτική ενικού: πόλει πτόλεϊ πόληϊ πόλι πόλῃ
• αιτιατική ενικού: πόληα
• ονομαστική πληθυντικού: πόλιες πόληες
• γενική πληθυντικού: πολίων
• δοτική πληθυντικού: πολύεσσι πόλισι πολίεσι πόλιθι
• αιτιατική πληθυντικού: πόλεις πόληας πόλιας πόλεας

• πόλις - Επιτομή του Λεξικού Λίντελ-Σκοτ, Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος, 2007), Ψηφίδες στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2012
• πόλις - ΛΟΓΕΙΟΝ (αγγλικά, από το 2011) Λεξικά για την αρχαία ελληνική και λατινική γλώσσα (στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, κ.λπ.) Πανεπιστήμιο του Σικάγου.