ὕπνος

ὕπνος < (κληρονομημένο) πρωτοελληνική *húpnos < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *supnós < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή ρίζα *}swep- (κοιμάμαι) +‎ *-nós

ὕπνος αρσενικό

1. ύπνος

   ※  8ος πκε αιώνας  ⌘ Ὅμηρος, Ἰλιάς, 10 (Κ. Δολώνεια.), στίχ. 26 (στίχοι 25-26)

   οὐδὲ γὰρ αὐτῷ | ὕπνος ἐπὶ βλεφάροισιν ἐφίζανε

   ουδέ στα βλέφαρά του | εκάθιζ᾽ ύπνος

   Έμμετρη μετάφραση (1922): Ιάκωβος Πολυλάς, @greek‑language.gr

   ※  8ος πκε αιώνας  ⌘ Ὅμηρος, Ὀδύσσεια, 12 (μ. Ἀλκίνου ἀπόλογοι: Τὰ περὶ Σειρῆνας, Σκύλλαν, Χάρυβδιν, βόας Ἡλίου.), στίχ. 366

   Καὶ τότε μοι βλεφάρων ἐξέσσυτο νήδυμος ὕπνος·

   Κι αυτοστιγμεί μου φεύγει ο ύπνος ο γλυκός, ανοίγοντας τα βλέφαρά μου,

   Μετάφραση σε πεζό (2006): Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης, @greek‑language.gr

   ※  5ος/4ος πκε αιώνας ⌘ Πλάτων, Νόμοι, 7, 808b @scaife.perseus

   ὕπνος γὰρ δὴ πολὺς οὔτε τοῖς σώμασιν οὔτε ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν οὐδʼ αὖ ταῖς πράξεσιν ταῖς περὶ ταῦτα πάντα ἁρμόττων ἐστὶν κατὰ φύσιν.

   γιατί ο πολύς ύπνος ούτε στα σώματα ούτε στις ψυχές μας είναι φυσιολογικός ούτε επίσης αρμόζει στις ενέργειες, [που σχετίζονται] με όλα αυτά.

   Μετάφραση λέξεων: Βικιλεξικό.

   ※  4ος πκε αιώνας ⌘ Ἀριστοτέλης, Ἠθικὰ Νικομάχεια, 1, 1102b

   ὅθεν φασὶν οὐδὲν διαφέρειν τὸ ἥμισυ τοῦ βίου τοὺς εὐδαίμονας τῶν ἀθλίων· συμβαίνει δὲ τοῦτο εἰκότως· ἀργία γάρ ἐστιν ὁ ὕπνος τῆς ψυχῆς ᾗ λέγεται σπουδαία καὶ φαύλη

   εξού και η ρήση ότι στη μισή ζωή τους οι ευδαίμονες δεν διαφέρουν σε τίποτε από τους δυστυχισμένους —κάτι πολύ λογικό, αφού στον ύπνο η ψυχή βρίσκεται σε αδράνεια ως προς αυτό που την κάνει να χαρακτηρίζεται φορέας της αρετής ή της κακίας

   Μετάφραση (2006): Δημήτριος Λυπουρλής, Θεσσαλονίκη:Ζήτρος @greek‑language.gr

2. (ως κύριο όνομα) → δείτε τη λέξη Ὕπνος, προσωποποίηση του ύπνου
3. (μεταφορικά) θάνατος

   ※  8ος πκε αιώνας  ⌘ Ὅμηρος, Ἰλιάς, 11 (Λ. Ἀγαμέμνονος ἀριστεία.), στίχ. 241 (στίχοι 241-243)

   ὣς ὁ μὲν αὖθι πεσὼν κοιμήσατο χάλκεον ὕπνον | οἰκτρός, ἀπὸ μνηστῆς ἀλόχου, ἀστοῖσιν ἀρήγων, | κουριδίης, ἧς οὔ τι χάριν ἴδε, πολλὰ δ᾽ ἔδωκε·

   Ο θλιβερός τον χάλκινον ύπνον αποκοιμήθη | στους συμπολίτες του βοηθός μακράν της νυμφευτής του, | πριν δια τα μύρια δώρα του του ανταποδώσει χάριν.

   Έμμετρη μετάφραση (1922): Ιάκωβος Πολυλάς, @greek‑language.gr

• ὕπνος - Επιτομή του Λεξικού Λίντελ-Σκοτ, Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος, 2007), Ψηφίδες στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2012
• ὕπνος - ΛΟΓΕΙΟΝ (αγγλικά, από το 2011) Λεξικά για την αρχαία ελληνική και λατινική γλώσσα (στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, κ.λπ.) Πανεπιστήμιο του Σικάγου.