ὑπέρ

ὑπέρ < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *upér- (άνω) < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή ρίζα *up-.[1] Συγγενή: λατινική super

ὑπέρ

• αρχαιότατο επίρρημα που έχασε αυτή τη λειτουργία στο λόγο και έγινε κύρια πρόθεση της αρχαίας ελληνικής. Σήμαινε αυτόνομα ή ως πρώτο συνθετικό λέξεων:

1. (με αιτιατική) παραπάνω, πέρα, υπερβολικά, πάνω από το μέτρο

   ὑπὲρ Ἑλλήσποντον" - πέρα από τον Ελλήσποντο

   ὑπὲρ τὰ τετταράκοντα ἔτη γεγονότες - οι άνω των 40 ετών

   ὑπὲρ τὸν ἄνθρωπον" - (που μετέπειτα έγινε μία λέξη και σημαίνει ότι) κάτι ξεπερνά τις δυνάμεις του ανθρώπου

   ὑπὲρ τὸ δέον - περισσότερο από όσο χρειάζεται

2. (με γενική) υπεράσπιση, προς ωφέλεια, προς χάρη (κυρίως ως πρόθεση και σπανιότατα ως πρώτο συνθετικό)

   "νῦν ὑπὲρ πάντων ἀγῶν"

   ὑπερασπίζομαι (θέτω την ασπίδα μου υπέρ τινος)

3. αναφορά (κυρίως μετά τους ελληνιστικούς χρόνους)

   ὑπὲρ τοῦ μὴ παθεῖν κακόν - για να μην πάθει κακό

   ὠργίζετο ὑπὲρ τῶν γεγενημένων - οργιζόταν με όσα έγιναν

• ὑπό

• ως επίρρημα, προτού γίνει πρόθεση, το ὑπέρ σήμαινε το υπερβολικό και το υπέρμετρο

• → δείτε το πρόθημα ὑπερ- Αρχαίες ελληνικές λέξεις με πρόθημα ὑπερ- στο Βικιλεξικό

• ὑπέρ - Επιτομή του Λεξικού Λίντελ-Σκοτ, Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος, 2007), Ψηφίδες στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2012
• ὑπέρ - ΛΟΓΕΙΟΝ (αγγλικά, από το 2011) Λεξικά για την αρχαία ελληνική και λατινική γλώσσα (στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, κ.λπ.) Πανεπιστήμιο του Σικάγου.